Soru: Malumdur ki; yaşamış olduğumuz memleketin farklı kesimlerinde meyve tarzı şeyler daha henüz olmamışken bir kısım müşteriler tarafından satın alınıyor. Hem de bu alışverişler genelde toplu olarak tahakkuk ediyor. Bunda her hangi bir beis var mıdır?
Cevap: Fıkıh kitaplarının bey’ bahsine tahsis edilmiş bölümlerinde aslolan kaide “ ma’dumun satışının caiz olmayacağıdır”. Bu meseleye de ilk bakıldığında henüz olmayan bir malın satılması ma’dumun satılması suretinde gözükmektedir. Ne var ki bu mesele biraz izaha muhtaç bir meseledir. Şöyle ki; bu konu hakkında Peygamber Aleyhissalatü vesselam’dan “olgunlaşıncaya kadar meyvenin satışından nehyetmiştir” şeklinde rivayetler nakledilmektedir.[1] “Meyveler afetten kurtulup emin oluncaya kadar Resulullah meyvelerin satılmasından nehyetmiştir” şeklinde nakledilen rivayette bu manadadır. Hatta İmam Muhammet bu konuyla ilgili Muvatta’da yer alan hadisleri naklettikten sonra “(henüz olmamış) olan bir meyveyi ağaçta kalması şartıyla satın almak caiz değildir. Fakat (meyvelerin bir kısmının olmuş olması, kırmızı veya sarılaşması durumu müstesna. Zira böyle olursa ağaçta kalması şartıyla bunları satın almakta bir beis yoktur.[2]Ancak kızarma, sararma (gibi olgunluk emareleri) yoksa ve meyve yeşilken veya kapçığındayken ağaçta kalması şartıyla satın alınması caiz değildir. Ama hemen kesilmesi şartıyla satın alınmasında bir beis yoktur…” demektedir.[3]
Konuya “Muhtasar”ında değinen İmam et-Tahavi’de kişinin ağaçtan ayrı olarak meyveyi satın almasının caiz olduğunu söylerken bu meyveyi hemen kesmesi gerektiğini zikreder. Bu eserin şarihi el-Cessas’da aynı kanaattedir.[4] İmam Tahavi “Şerhu Meani’l-Âsâr”ında bu mesele ile ilgili muhaliflerin zikrettikleri peygamber aleyhissalatü vesselam’ın olmamış meyvenin satımını nehyettiğini gösteren hadisleri hadisleri serdettikten sonra bu hadislerin bey’us-sinînle ilgili olduklarını söyler.[5] Yani Efendimiz, henüz yok hükmünde olan ve seneler sonrası için satılmış olan meyvenin vs. satımını yasaklamıştır. Yani aslında bu konuyla ilgili varid olmuş hadisler selemle alakalıdır. Şu halde Hanefiler bu konu hakkında varid olmuş ve “henüz olmamış iken meyvenin satımını yasaklayan hadisleri” dalında bırakılması şartıyla olursa diye kayıtlamaktadırlar. Zira Peygamber Aleyhissalatü vesselam’ın bu konuyla ilgili “Şayet Allah teala meyveyi giderecek(helak edecek) oluşa hangi şeyle kardeşinizin semenini[6] helal kabul edeceksiniz” buyurması mezhebin bu anlayışını doğrulamaktadır.[7]
[1] Buhari, Büyu’ 85, Müslim, Büyu’, 84, vd.
[2] Çünkü bu durumda meyvenin ağaçtan istifadesi olmayacağından bunu satın alan kişi de başkasının milkinden haksız yere istifade etmiş olmayacaktır.
[3] Bkz. Muhammed b. Hasen eş-Şeybâni, Muvatta, III/ 188-191, Daru’l-Kalem, Dımeşk, 2011, B.V
[4] Ebubekir Razi el-Cessas, Şerhu Muhtasari’t-Tahavi, III/51 Daru’l-Beşairi’l-İslamiyye, Beyrut, 2010, B.II
5 Ebu Ca’fer et-Tahavî, Şerhu Meani’l-Âsâr, III/287 Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut-Lübnan 1427 B.2
6 Meyveye karşılık olarak size vermiş olduğu bedeli