Soru: Bir hocamızın namaz kıldırma esnasında Fatiha’yı bitirdikten sonra besmele çektiğini işittim. Doğrusu garibime gitti. Çünkü biz ne namaz kıldırırken ve ne de münferit olarak kılarken Fatiha’dan sonra besmele çekmiyoruz. Bunun delili var mıdır?
Cevap: Hanefi kaynaklarında Fatiha ile zamm-i süre arasında besmele çekilmemesi gerektiği yazılıdır. Bu hüküm Vikaye, Nukaye gibi metinlerde görülebilir. Aynı şekilde Bedai’ sahibinin de tercihi bu minvaldedir.[1] Nitekim seleften buna dair kaviller de vardır. Mesela, Abdürrezzak’ ın “el- Musannef” inde İbn Tavus’tan ve onun da babasından rivayetinde onun, Fatiha’ dan önce besmele çektiğinde sonrasında çekmediği belirtilmektedir.[2]
Buna mukabil olarak Hanefi mezhebi içerisinde İmam Muhammed’in kıraatin hafi/ gizli olarak yapıldığı namazlarda Fatiha ile zamm-i süre arasında besmele çekmenin sünnet olduğunu söylediğine dair görüş de vardır. Şeyhayn’ e göre ise bu hiçbir halde sünnet değildir. Şu halde ihtilaf bu besmelenin sünnet olup olmamasındadır. Yoksa çekilmesi durumunda mekruh olmayacağı hususunda ittifak vardır.[3] Bununla ilgili İbn Ebi Şeybe’ nin “el-Musannef” inde İmam Muhammed’in görüşünü te’yid eden rivayetler vardır. Şöyle ki, İbn Ömer (Radıyallahu Anh)’ den rivayet edildiğine göre o namaza başladığında besmele çeker ve Fatihayı bitirince de besmele çekerdi.[4] Aynı şekilde İbnu’z- Zübeyr’ den de bu şekilde yaptığına dair nakil vardır.[5] Öyleyse bu fiilin bidat veya mekruh olduğunun söylenmesi doğru değildir.
Hidaye şarihlerinden Muhakkik İbn Hümam, mezkûr ihtilafın besmelenin her bir süreden bir ayet olup olmadığı meselesiyle ilişkili olduğunu beyan eder. Buna göre zamm-i süre diye tabir ettiğimiz namazda Fatiha’dan sonra okunan süreden olup olmadığı da ihtilaflı ve şüphelidir.[6] ez-Zehire ve el-Mücteba isimli eserlerde ister cehri okunan namazlar olsun ister olmasın bu mahalde besmele çekmenin İmam Ebu Hanife’ ye göre güzel olacağı nakledilmektedir. İbn Hümam’ın da tercihi böyledir. Ayrıca İbn Abidin’ de “Reddu’l- Muhtar”ında bu konuyu ele alırken “ Fatiha ile (zamm-i) süre arasında besmele çekmenin güzel olacağı hususunda bir bap” şeklinde bir başlık atmış kendisinin de bunu güzel kabul edenler arasında olduğunu iltizamen tasrih etmiştir.[7]
Sözün özü, bugün daha çok fetva, Fatiha’dan sonra Zamm-ı süreye başlarken besmele çekilmemesi yönündedir. Uygulama da böyledir. Fakat besmele çekenlerin de kendilerine ait delilleri vardır ve bu deliller bu amelin müstehab olduğunu göstermektedir.
[1] Şeyh Nizam, el- Fetava’l-Hindiyye, I / 74, Bulak, Mısır 1310
[2] Abdürrezzak, el-Musannef, II/91, No: 6213
[3] İbn Nüceym, el-Bahru’r-Raik, I/545 Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut-Lübnan 1997, B.I
[4] İbn Ebi Şeybe, el-Musannef, III/ 377 No: 4178 (Avvame Tahkikiyle) Müessesetu Ulumi’l-Kur’an, Beyrut, 2006, B.I
[5] İbn Ebi Şeybe, a.g.e., a.y. No: 4177
[6] İbn Hümam, Fethu’l-Kadir, I/ 298 Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut-Lübnan, 2003, B.I
[7] İbn Abidin, Reddu’l-Muhtar, II/ 192, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut-Lübnan, 1994, B.I