Soru: İmam hatip yıllarında bir hadis okumuştum. Ne kadar sahihtir değildir bir bilgim yok. Okuduğum bu hadiste malını karşı tarafa satabilmek ikindi vaktinde yalan yere yemin eden kişinin cehenneme gireceği anlatılıyordu. Bunu bir türlü anlayamamıştım ve halen merak ederim. Böyle bir hadis var mı hocam? Eğer varsa niçin kindi vakti? Sonuçta yalan yere yemin etmek tüm zamanlar için haram bir değil mi? Bu sorumu cevaplarsanız çok memnun olacağım.
Cevap: Bahsini yaptığınız hadis sahih bir hadistir. Hadisi İmam Ahmed,[1] Buhari,[2] Müslim,[3] Ebû Dâvûd,[4] Hâkim, Ebu Avâne,[5] Taberânî,[6] Bezzâr,[7] İbn Hibbân,[8] Beyhaki,[9] rivayet etmişlerdir. Müslim’de geçen metin şöyledir: Ebu Hureyre (radıyallahu anh) ’den nakledildiğine göre Resulüllah ﷺ şöyle buyurmuştur: ‘Üç kişi vardır ki kıyamet gününde Allah onlarla konuşmaz; onlara bakmaz; onları tezkiye etmez. Onlar için elim bir azap vardır. Bunlar: Vadide fazla suyu olup da onu yolcuya vermeyen, İkindiden sonra bir kimseye bir mal satan ve hakikat bunun hilâfına iken o malı şu kadara kadar aldım diye Allah’a yemin eden ve müşterinin de kendisini tasdik ettiği kişi bir de bir büyüğe yalnız dünyalık için bey’at eden, dünyalık verirse sözünde duran, vermezse durmayan kişi.”
Rivayet ilk defa okunduğunda ikinci kısımda geçen “ikindi namazı” gerçekten dikkat çekmekte ve zihinde istifham oluşturmaktadır. Ulemamız Allah Resulü ﷺ ’nün bu hadiste niçin özellikle ikindi namazından sonra yemin edip de müşterisini kandıran kişinin yaptığı işe bu zamana vurguyla dikkat çekmiş olabileceğine dair farklı beyanlarda bulunmuşlardır. Bu beyanlar cümlesinden olarak:
- Konu alışverişle ilgili olup bu vakit de alışverişin tam hareketlendiği bir zaman olduğunda galibi olarak bu vakitte yemin edilmiş olmaktadır. Bu sebeple Hz. Peygamber ﷺ hususen bu vakti zikretmiş olabilir.[10]
- Gece ve gündüz melekleri bu vakitlerde toplanıp amellerin yükselme zamanı bu vakte denk geldiği için üzerine vurgu yapılmıştır. Yani hadiste özellikle ikindi namazından sonrasının zikredilmesi vaktin şerefine binaendir.[11] İbn Hacer bu tevile itiraz edip sabah vaktinin de bu özelliğe sahip olduğunu fakat hadiste zikredilmediğini söylemektedir. İbn Hacer’in bu itirazı çok isabetli bulunmamıştır. İşlenen amellerde itibar sona olduğundan dolayı ikindiden sonraki vaktin apayrı bir mevkii söz konusudur. Dolayısıyla böyle kıymetli bir vakitte sırf malını satabilmek için yalan yere yemin etme günahına düşenin cezası da o denli büyük olmuştur.[12] Ayrıca bu denli mübarek bir vakitte bile yalan yere yemin etmeye cüret edebilen kişi başka bir vakitte de bunu yapabilir.[13]
[1] Ahmed b. Hanbel, Müsned, XVI/167, No: 10226
[2] Buhari, “Kitâbu’l-Müsâkât”, No: 2240
[3] Müslim, “Kitâbu’l-Îmân”, No: 108
[4] Ebû Dâvûd, “Kitâbu’l-İcâre”,No: 3474
[5] Ebû Avâne, Müsned, No: 292
[6] Taberânî, el-Mu’cemu’l-Evsat, No: 1863
[7] Bezzâr, Müsned, No: 8987
[8] İbn Hibbân, Sahih, “Kitâbu’l-Buyû’”, No: 4908
[9] Beyhaki, es-Sünenu’s-Suğra, No: 4279, es-Sünenu’l-Kübrâ, No: 12191
[10] Kastallânî, Ahmed b. Muhammed, İrşâdu’s-Sârî li Şerhi Sahîhi’l-Buhârî, el-Matbbatu’l-Kübra’l-Emîriyye, Mısır, 1323, Baskı: VII, X/411
[11] Ali el-Kârî, Mirkâtu’l-Mefâtîh Şerhu Mişkâti’l-Mesâbîh, Daru’l-Fikr, Beyrut-Lübnan, V/1998
[12] Abdurrauf el-Münâvî, Feyzu’l-Kadir, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut-Lübnan, 1994, Baskı: I, III/434, et-Teysîr bi Şerhi’l-Câmi’i’s-Sağîr, Mektebetu’l-İmâmi’ş-Şafi’î, Riyâd, 1988, Baskı: III, I/974
[13] Şebbir Ahmed el-Usmânî, Fethu’l-Mülhim bi Şerhi Sahihi’l-İmam Müslim, Daru’l-Kalem, Dımeşk, 2006, Baskı: I, II/71